Udar cieplny to jeden z najpoważniejszych stanów związanych z upałami – może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu, a nawet śmierci. To stan, w którym organizm traci zdolność do naturalnego chłodzenia się, a temperatura ciała wzrasta powyżej 40°C. W Polsce, gdzie upały stają się coraz częstsze i intensywniejsze, wiedza o udarze cieplnym może uratować życie.
Udar cieplny brzmi przerażająco, ale dobra wiadomość jest taka, że można mu zapobiegać, a przy szybkiej reakcji rokowanie jest bardzo dobre. Kluczem jest rozpoznanie wczesnych objawów i znajomość podstawowych zasad pierwszej pomocy. Nie każde przegrzanie to od razu udar – organizm daje nam sygnały ostrzegawcze, które warto znać.
Etapy przegrzania – od dyskomfortu do zagrożenia życia
Wyczerpanie cieplne – pierwszy sygnał ostrzegawczy
Wyczerpanie cieplne to pierwszy sygnał, że organizm ma problemy z termoregulacją. Ciało wciąż próbuje się chłodzić – skóra jest wilgotna od potu, ale pojawia się silne zmęczenie, ból głowy, nudności i intensywne pragnienie. Temperatura ciała może wzrosnąć do 38-39°C. To moment, gdy należy przerwać wszelką aktywność i natychmiast schłodzić organizm.
Udar słoneczny – poważne ostrzeżenie
Udar słoneczny powstaje przez bezpośrednie działanie promieni słonecznych na głowę i kark. Skóra staje się zaczerwieniona i gorąca, mogą pojawić się wymioty, dezorientacja, ale często osoba pozostaje przytomna. To poważne ostrzeżenie – bez interwencji może przejść w pełnoobjawowy udar cieplny.
Udar cieplny – stan zagrażający życiu
Udar cieplny to stan bezpośrednio zagrażający życiu. Temperatura ciała przekracza 40°C, a mechanizmy termoregulacji całkowicie się załamują. Charakterystyczny objaw to sucha, gorąca skóra – organizm przestaje się pocić. Pojawiają się zaburzenia świadomości, splątanie, majaczenie, a w najcięższych przypadkach śpiączka i drgawki.
Objawy, których nie można zignorować
Wczesne sygnały alarmowe to silny ból głowy, zawroty przy zmianie pozycji, nudności i wymioty. Skóra staje się najpierw bardzo gorąca i wilgotna, potem – co najgroźniejsze – sucha i zaczerwieniona. To moment, gdy sytuacja staje się krytyczna.
Objawy neurologiczne są znakiem, że stan pacjenta gwałtownie się pogarsza. Osoba może mówić bez sensu, być zdezorientowana, nie rozpoznawać miejsc i osób. Czasem pojawiają się zaburzenia mowy – niewyraźne wypowiadanie się lub całkowita niemożność komunikacji.
Układ krążenia również reaguje na przegrzanie. Puls staje się bardzo szybki – powyżej 120 uderzeń na minutę, początkowo mocno wyczuwalny, ale może stać się słaby przy postępującym odwodnieniu. Ciśnienie krwi spada, co może prowadzić do omdleń.
W najcięższych przypadkach pojawiają się drgawki, utrata przytomności lub śpiączka. To już bezpośrednie zagrożenie życia wymagające natychmiastowej pomocy medycznej. Pamiętaj: gorąca, sucha skóra plus splątanie oznacza, że trzeba dzwonić pod 112 natychmiast.
Pierwsza pomoc – każda minuta się liczy
Wezwij pomoc natychmiast
Przy każdym podejrzeniu udaru cieplnego natychmiast dzwoń pod numer 112. To nie jest sytuacja, z którą można sobie poradzić domowymi sposobami. Czas jest kluczowy – każda minuta opóźnienia zwiększa ryzyko trwałych uszkodzeń organizmu.
Schłódź i zabezpiecz poszkodowanego
Przenieś osobę do najchłodniejszego dostępnego miejsca – najlepiej do klimatyzowanego pomieszczenia lub przynajmniej do cienia. Ułóż ją wygodnie, najlepiej w pozycji półleżącej z lekko uniesionymi nogami. To ułatwi krążenie krwi.
Poluzuj odzież
Zdejmij lub poluzuj ciasne ubrania, zdejmij buty i skarpetki. Ciało musi mieć możliwość oddawania ciepła przez skórę. Każda warstwa ubrania utrudnia termoregulację.
Agresywne chłodzenie organizmu
To najważniejszy element pomocy. Zastosuj chłodne, ale nie lodowe okłady na czoło i skronie, kark i potylicę, pachy i pachwiny oraz nadgarstki i kostki. To miejsca, gdzie naczynia krwionośne przebiegają blisko skóry. Możesz delikatnie zraszać ciało chłodną wodą i wachlować – parowanie przyspiesza chłodzenie.
Monitoruj stan i nawadniaj
Jeśli osoba jest przytomna, podawaj chłodną wodę małymi łykami. Można dodać szczyptę soli – ćwierć łyżeczki na szklankę wody. Uwaga: osobie nieprzytomnej nie podawaj niczego do picia – istnieje ryzyko zadławienia.
Błędy, które mogą zaszkodzić
Nigdy nie stosuj lodowatej wody – może wywołać szok termiczny i skurcz naczyń krwionośnych. Nie podawaj leków przeciwgorączkowych – nie pomagają przy udarze cieplnym, a mogą dodatkowo obciążyć organizm. Nie zostawiaj osoby samej – stan może się gwałtownie pogorszyć w ciągu minut. Nie podawaj alkoholu ani mocnej kawy – dodatkowo odwadniają organizm.
Kto jest najbardziej narażony na udar cieplny
Dzieci i niemowlęta
Dzieci mają niedojrzały system termoregulacji i łatwo się odwadniają. Nigdy nie zostawiaj dziecka w samochodzie, nawet na “chwilę” – temperatura wewnątrz może wzrosnąć do 60°C w ciągu zaledwie dziesięciu minut.
Osoby starsze
Seniorzy mają osłabioną zdolność do pocenia się, często nie odczuwają pragnienia i często przyjmują leki wpływające na termoregulację. Szczególnie zagrożeni są samotni seniorzy w mieszkaniach bez klimatyzacji podczas fal upałów.
Osoby przewlekle chore
Cukrzyca, choroby serca, nadciśnienie, choroby tarczycy zwiększają ryzyko udaru cieplnego. Organizm obciążony chorobą przewlekłą gorzej radzi sobie z ekstremalnymi warunkami.
Osoby przyjmujące określone leki
Leki moczopędne, przeciwpsychotyczne, niektóre leki na nadciśnienie i przeciwhistaminowe mogą zaburzać termoregulację. Jeśli przyjmujesz leki na stałe, porozmawiaj z lekarzem o dodatkowych środkach ostrożności w upały.
Profilaktyka w codziennym życiu
Regularne nawodnienie to podstawa – pij wodę co godzinę w upały, nie czekaj na uczucie pragnienia. Noś jasne, luźne ubrania i nakrycie głowy podczas wychodzenia. Unikaj przebywania na zewnątrz między 11:00 a 16:00, gdy słońce jest najsilniejsze.
W domu zasłaniaj okna od strony słońca i wietrz nocą, gdy jest chłodniej. Korzystaj z klimatyzacji lub wentylatorów, a gdy ich nie masz, chłodne prysznice pomagają obniżyć temperaturę ciała. Jedz lekkie posiłki bogate w wodę – owoce i warzywa o wysokiej zawartości wody.
Szczególna troska o najbliższych
Dzieci pochłonięte zabawą zapominają o piciu, więc przypominaj im regularnie o nawadnianiu. Używaj kolorowych bidonów czy rób kostki lodu z kawałkami owoców, żeby zachęcić je do picia. Regularnie sprawdzaj samotnych seniorów podczas fal upałów i upewnij się, że mają dostęp do chłodnego pomieszczenia.
Czy wiesz, że udar cieplny może rozwinąć się bardzo szybko?
Stan może przejść od wyczerpania cieplnego do pełnoobjawowego udaru w ciągu godziny lub nawet szybciej. Dlatego tak ważne jest rozpoznanie wczesnych objawów i natychmiastowa reakcja.
Kiedy wzywać pomoc – sygnały alarmowe
Natychmiast dzwoń pod 112, gdy osoba ma gorącą, suchą skórę i jest zdezorientowana, przestała się pocić mimo upału, ma drgawki lub traci przytomność, mówi bez sensu lub nie rozpoznaje otoczenia, albo ma wysoką gorączkę powyżej 40°C.
Pamiętaj: lepiej wezwać pomoc niepotrzebnie niż za późno. Udar cieplny rozwija się szybko, ale przy odpowiednim leczeniu większość osób wraca do pełnego zdrowia.
Najczęstsze pytania o udar cieplny
Jaka jest różnica między udarem słonecznym a cieplnym? Udar słoneczny powstaje przez bezpośrednie działanie promieni słońca na głowę, podczas gdy udar cieplny może wystąpić w każdych warunkach wysokiej temperatury, nawet bez słońca. Oba wymagają natychmiastowej pomocy.
Czy można zapobiec udarowi cieplnemu? Tak, większość przypadków można zapobiec poprzez regularne picie wody, unikanie słońca w najgorętszych godzinach, noszenie odpowiedniej odzieży i ograniczenie wysiłku fizycznego w upały.Ile czasu trwa powrót do zdrowia po udarze cieplnym? Przy szybkiej interwencji medycznej większość osób wraca do pełnego zdrowia w ciągu kilku dni. Jednak w ciężkich przypadkach powikłania mogą być trwałe, dlatego tak ważna jest profilaktyka.
Zachęcamy do zapoznania się z pełną wersją artykułu, opublikowaną w kwartalniku “Sage Medica – Magazyn Medyczny”. Magazyn jest dostępny online i stacjonarnie w przychodni – do wyczerpania nakładu.
Czytaj > Sage Medica Magazyn Medyczny – Lato 2025
