Upały to poważne zagrożenie dla zwierząt domowych. Psy i koty chłodzą się głównie przez dyszenie, co jest znacznie mniej wydajne niż ludzkie pocenie się. Dlatego łatwiej tracą kontrolę nad temperaturą ciała. Udar cieplny u zwierząt może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu i śmierci, ale można mu zapobiegać i leczyć, jeśli wiemy jak.
W Polsce, gdzie letnie temperatury sięgają już regularnie 35°C, wiedza o udarze cieplnym może uratować życie naszym czworonożnym przyjaciołom. Szczególnie narażone są młode zwierzęta, seniorzy, rasy krótkonose oraz zwierzęta z nadwagą. Kluczem jest rozpoznanie wczesnych objawów i szybka reakcja.
Dlaczego zwierzęta tak łatwo się przegrzewają
Udar cieplny to stan, w którym organizm zwierzęcia traci zdolność do naturalnego chłodzenia się i temperatura ciała wzrasta powyżej 40°C, podczas gdy norma to 38-39°C. To bezpośrednie zagrożenie życia, które wymaga natychmiastowej interwencji.
Psy i koty mają nieliczne gruczoły potowe tylko na łapkach, więc chłodzą się głównie przez dyszenie – parowanie wilgoci z języka i jamy ustnej. Gdy powietrze jest bardzo gorące i wilgotne, ten mechanizm przestaje być wystarczający. Wysoka temperatura uszkadza mózg i inne narządy, prowadząc do niewydolności wielonarządowej.
Które zwierzęta są najbardziej narażone
Szczenięta i młode koty mają niedojrzały system termoregulacji, podczas gdy starsze zwierzęta mają go osłabiony. Szczególnie zagrożone są rasy brachycefaliczne – bulldogi francuskie i angielskie, mopsy, pekińczyki, boksery oraz koty perskie i egzotyczne. Ich spłaszczona budowa pyska znacznie utrudnia oddychanie i chłodzenie organizmu.
Zwierzęta z nadwagą mają dodatkową izolację cieplną w postaci tkanki tłuszczowej, a te z gęstą sierścią, jak husky, malamute czy maine coon, mają naturalny “kożuch” utrudniający oddawanie ciepła. Choroby przewlekłe układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, nadczynność tarczycy czy cukrzyca dodatkowo zwiększają ryzyko przegrzania.
Jak rozpoznać objawy udaru cieplnego u zwierząt
Udar rozwija się stopniowo, przechodząc przez kilka faz. Na początku mamy do czynienia z wyczerpaniem cieplnym – zwierzę intensywnie dysze z wywieszonym językiem, obficie się ślini, jest apatyczne i szuka chłodnych miejsc do leżenia. Łapy i nos są wyraźnie gorące, dziąsła czerwone, puls przyspieszony. Mogą pojawić się wymioty.
Klasyczny udar cieplny to już sytuacja bezpośrednio zagrażająca życiu. Temperatura przekracza 40°C, a mechanizmy chłodzenia organizmu całkowicie się załamują. Charakterystycznym objawem jest sucha, gorąca skóra – organizm przestaje produkować ślinę. Język i dziąsła stają się suche, lepkie, często ciemnoczerwone lub sine.
Objawy neurologiczne są szczególnie alarmujące i świadczą o uszkodzeniu mózgu. Zwierzę może wykazywać dezorientację, nietypowe zachowania, drgawki lub utracić przytomność. Mogą wystąpić krwawe wymioty i biegunka. W najcięższych przypadkach zwierzę nie reaguje na wołanie i leży bezwładnie.
Pierwsza pomoc – walka z czasem
Gdy podejrzewasz udar cieplny u swojego zwierzęcia, musisz działać szybko i jednocześnie skontaktować się z weterynarzem. To nie jest sytuacja, którą można “przeczekać” w domu, licząc na samoistną poprawę.
Oceń sytuację
Sprawdź reakcję zwierzęcia na głos i dotyk. Jeśli masz termometr dla zwierząt, zmierz temperaturę rektalnie – wynik powyżej 40°C potwierdza przegrzanie. Sprawdź kolor dziąseł, które powinny być różowe. Nieprzytomne zwierzę połóż na boku z wyciągniętą szyją, aby ułatwić oddychanie.
Przenieś do chłodnego miejsca
Natychmiast przenieś zwierzę do klimatyzowanego pomieszczenia lub przynajmniej do cienia z dobrym przepływem powietrza. Połóż je na chłodnej powierzchni – najlepiej na kafkach lub na lekko wilgotnym ręczniku. Unieś tylną część ciała, aby ułatwić krążenie krwi.
Stopniowo chłódź organizm
Używaj chłodnej, ale nie lodowatej wody. Zmoć sierść zaczynając od łap i brzucha, następnie pachwiny i kark – to miejsca z największym przepływem krwi. Stosuj chłodne ręczniki punktowo na te obszary, wymieniając je co 2-3 minuty. Wachluj zwierzę lub użyj wentylatora, aby przyspieszyć parowanie.
Nawadniaj ostrożnie
Przytomne zwierzę może pić chłodną wodę, ale podawaj ją małymi porcjami. Zwilż dziąsła mokrą szmatką. Nigdy nie podawaj wody nieprzytomnym zwierzętom – istnieje poważne ryzyko zadławienia.
Monitoruj stan i przygotuj transport
Sprawdzaj temperaturę co kilka minut. Gdy spadnie do 39-39,5°C, zmniejsz intensywność chłodzenia, ale nie przerywaj go całkowicie. Kontynuuj chłodzenie również w drodze do weterynarza.
Błędy, które mogą zaszkodzić
Nigdy nie używaj lodowatej wody – może wywołać niebezpieczny szok termiczny i skurcz naczyń krwionośnych. Nie zostawiaj zwierzęcia samego, ponieważ stan może się gwałtownie pogorszyć w ciągu minut. Nie podawaj leków przeznaczonych dla ludzi – paracetamol jest toksyczny dla zwierząt i może być śmiertelny.
Nie owijaj zwierzęcia całkowicie mokrymi ręcznikami, bo może to zatrzymać ciepło zamiast je odprowadzać. Nie przerywaj chłodzenia zbyt wcześnie – temperatura może znów gwałtownie wzrosnąć.
Zapobieganie przegrzaniu w upalne dni
Spacery z psem planuj przed godziną 9:00 rano i po 18:00 wieczorem. Użyj testu “5 sekund” – jeśli nie możesz trzymać ręki na chodniku przez 5 sekund, znaczy to, że jest za gorąco dla łap twojego psa. Zapewnij stały dostęp do świeżej wody w zacienionym miejscu i stwórz miejsca do odpoczynku na chłodnych powierzchniach.
Nigdy nie zostawiaj zwierzęcia w samochodzie, nawet na kilka minut – temperatura wewnątrz może wzrosnąć do 50°C w bardzo krótkim czasie. W domu korzystaj z klimatyzacji lub wentylatorów, zasłaniaj okna od strony słońca. Sprawdzają się specjalne maty chłodzące czy niewielki basen do maczania łap.
Unikaj intensywnych ćwiczeń i zabaw w upalne dni. Obserwuj swoje zwierzę – intensywniejsze dyszenie, szukanie chłodnych miejsc czy niechęć do ruchu to wczesne sygnały ostrzegawcze.
Koty i inne zwierzęta domowe
Koty rzadziej pokazują objawy przegrzania tak wyraźnie jak psy. Zdrowy kot prawie nigdy nie dyszy z otwartym pyszczkiem – to zawsze sygnał alarmowy. Inne objawy u kotów to nadmierne ślinienie, chowanie się w najchłodniejszych miejscach, gorące uszy i odmowa jedzenia. Pierwsza pomoc jest identyczna jak u psów, ale koty mogą być agresywne gdy źle się czują – owin je delikatnie w ręcznik dla bezpieczeństwa.
Króliki są wrażliwe już przy temperaturze 26°C – objawy to leżenie na boku, szybki oddech i apatia. Ptaki w stresie cieplnym rozłożą skrzydła, otwierają dziób i szybko oddychają. Gryzonie potrzebują stałej, umiarkowanej temperatury – ich klatki nigdy nie powinny stać w bezpośrednim słońcu.
Kiedy dzwonić natychmiast do weterynarza
Niektóre sygnały wymagają natychmiastowej pomocy weterynaryjnej. Dzwoń niezwłocznie, gdy zwierzę ma drgawki lub traci przytomność, gdy pojawiają się krwawe wymioty lub biegunka, gdy dziąsła stają się sine lub białe, gdy oddech jest bardzo płytki lub zatrzymuje się okresowo, gdy temperatura przekracza 41°C, lub gdy zwierzę nie reaguje na wołanie i wykazuje bezwład.
Czy wiesz, że zwierzęta po udarze cieplnym mogą być bardziej wrażliwe?
Zwierzęta, które przeszły udar cieplny, mogą być bardziej podatne na przegrzanie w przyszłości. Dlatego szczególnie ważne jest, aby w kolejnych latach być jeszcze bardziej ostrożnym podczas upałów.
Powrót do zdrowia
Większość zwierząt wraca do pełnego zdrowia przy szybkiej i odpowiedniej pomocy. Możliwe powikłania to uszkodzenia nerek – dlatego weterynarz często zleca kontrolne badania krwi po tygodniu od incydentu. Przez tydzień po udarze ograniczaj aktywność zwierzęcia, zapewniaj mu chłód i wodę oraz obserwuj jego zachowanie.
Przygotowanie na period upałów
W domu warto mieć termometr dla zwierząt, czyste ręczniki i numer telefonu do całodobowej kliniki weterynaryjnej. Dla starszych i chorych zwierząt skonsultuj z weterynarzem indywidualny plan postępowania na okres upałów.
Najczęstsze pytania o udar cieplny u zwierząt
Czy wszystkie rasy psów są równie narażone na udar cieplny? Nie, szczególnie zagrożone są rasy krótkonose jak bulldogi, mopsy czy pekińczyki ze względu na utrudnione oddychanie. Również psy z gęstą sierścią i zwierzęta starsze lub z nadwagą są bardziej narażone.
Jak szybko może rozwinąć się udar cieplny u zwierzęcia? Udar może rozwinąć się bardzo szybko – w ciągu 15-30 minut w ekstremalnych warunkach, takich jak samochód pozostawiony na słońcu. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i szybka reakcja.Czy zwierzę może wrócić do normalnej aktywności po udarze cieplnym? Przy szybkiej pomocy większość zwierząt wraca do pełnej sprawności, ale mogą być bardziej wrażliwe na upał w przyszłości. Weterynarz oceni stan zdrowia i wskaże ewentualne ograniczenia.
Zachęcamy do zapoznania się z pełną wersją artykułu, opublikowaną w kwartalniku “Sage Medica – Magazyn Medyczny”. Magazyn jest dostępny online i stacjonarnie w przychodni – do wyczerpania nakładu.
Czytaj > Sage Medica Magazyn Medyczny – Lato 2025
